Zabrzańska Atlantyda. Zaborze Wieś

Muzeum Miejskie w Zabrzu zaprasza we wtorek, 5.03.2024 o godz. 17.00 na wernisaż wystawy „Zabrzańska Atlantyda. Zaborze Wieś”.

Są na terenie Zabrza miejsca, które w przeszłości tworzyły pewien zamknięty świat, w którym potrzeby mieszkańców były zaspakajane na miejscu, od momentu narodzin do śmierci. Kształtowały one również specyficzny sposób życia, tworząc pewien model zachowań i zwyczajów, łączący elementy kultury wiejskiej i miejskiej. Na terenie Zabrza zachowało się kilka przykładów tego typu miejsc. Jedne z nich nadal tętnią życiem, inne czekają na swój czas, a jeszcze inne prawie w całości zniknęły z pejzażu miasta.

W roku 2021 w Muzeum prezentowaliśmy wystawę poświęconą Zaborzu – Kolonii B, tej swoistej zabrzańskiej Atlantydzie, ziemi która niemal w całości zniknęła z krajobrazu. Obecnie kontynuujemy ten cykl, proponując zanurzenie się w historii Zaborza Wsi.

Zaborze Wieś to teren obecnego miasta Zabrza. Rodowód jej sięga okresu średniowiecza. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z zapisu Rejestru Ujazdu. W tym, datowanym na okres pomiędzy 1295 a 1305 rokiem dokumencie odnotowano, że wieś Zaborze liczy 50 większych łanów frankońskich (1 łan: 23 do 27 ha), z których sołtys dzierżawi sześć łanów, ponadto we wsi są łany wolne, niebędące jeszcze zasiedlonymi.

Przez kolejnych pięć wieków, wieś żyła rytmem typowej niewielkiej osady, której mieszkańcy trudnili się uprawą roli oraz hodowlą, głównie krów i owiec. Tym, co zadecydowało o zmianie charakteru wsi, było uruchomienie w 1790 roku w bliskim sąsiedztwie kopalni „Królowa Luiza”. Zakład ten, oraz powstające w następnym stuleciu duże zakłady przemysłowe (huta żelaza „Reden”, koksownia, elektrownia), całkowicie zmieniły charakter Zaborza Wsi. W stosunkowo krótkim czasie większość mieszkańców z rolników przeobraziła się w rodziny robotnicze. Niektórzy zachowali niewielkie poletka ziemi uprawnej, a pojedyncze rodziny, do początku wieku XX, nadal utrzymywały się z pracy na roli.

Tym, co wyróżnia Zaborze Wieś, to zachowany od kilku wieków, niemal niezmieniony układ dróg łączących wieś z sąsiednimi osadami. Wraz z pojawieniem się przemysłu we wsi pojawili się nowi mieszkańcy skuszeni perspektywą poprawy warunków życiowych. W osadzie, która do tej pory składała się wyłącznie z gospodarstw, pojawiły się miejsca ułatwiające jego mieszkańcom życie. Jako pierwsza wybudowana została kaplica pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny (1871 rok), która stała się zaczątkiem przyszłej parafii dla całego Zaborza. Dla robotników budowane były, zarówno przez osoby prywatne, jak i działające w okolicy zakłady przemysłowe, budynki mieszkalne. Pojawiły się gospody, sklepy, warsztaty usługowe i rzemieślnicze. W 1862 roku we wsi uruchomiona została katolicka szkoła gminna, a wraz nią w osadzie pojawili się pierwsi przedstawiciele inteligencji. Ich liczba zawsze była nieduża, ale głównie dzięki ich zaangażowaniu oraz inspiracji, na terenie osady, powstało kilka stowarzyszeń i organizacji.

Miejsca żyją głównie dzięki jego mieszkańcom. Nie inaczej było i jest w przypadku Zaborza Wsi. Tak więc oddajmy im głos. To, między innymi rodziny Rollników, Cyganów, Widerów, Morciszków, Klaków, Woschów, Urbańczyków, Kołoczków, poprzez swoje narracje oraz przedmioty materialne, opowiadają historię Zaborza Wsi.

Imprezy towarzyszące wystawie:

• 8 marca (piątek)* – spotkanie na wystawie „Zaborskie kobiety”.
• 22 marca (piątek)* – spotkanie na wystawie „Niedopowiedziane (miejscowe) historie”.
• 20 kwietnia (sobota)* – „Ach co to był za ślub”. Spacer z Zaborza Wsi do kościoła pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Biskupicach.
• 3 maja (piątek)* – finisaż

*szczegółowy program na stronie internetowej Muzeum oraz w mediach społecznościowych.