Kobiety – patronki zabrzańskich ulic

10 grudnia 2021 r. została podjęta przez Radę Miasta Zabrza uchwała w sprawie nadania nazwy „Rondo im. prof. Bożeny Hager-Małeckiej” rondu u zbiegu ulic Bytomskiej, Jana Kasprowicza i Młyńskiej. Znana większości Zabrzan, i nie tylko, prof. Hager-Małecka jest dopiero 23 kobietą, której imię otrzymała droga w Zabrzu. Po raz pierwszy imię kobiety otrzymało rondo. Do tej porty imiona kobiet otrzymywały jedynie ulice. Co warte podkreślenia, profesor Bożena Hager-Małecka jest pierwszą kobietą-patronką, która swe życie związała z Zabrzem.

Bożena Maria Hager-Małecka (ur. 23 sierpnia 1921 w Zabrzu, zm. 9 lutego 2016 w Zabrzu) lekarka i polityk, profesor nauk medycznych, nauczyciel akademicki, posłanka (bezpartyjna) na Sejm PRL VII, VIII i IX kadencji. Córka oraz wnuczka zasłużonych dla polskości na Górnym Śląsku działaczy politycznych i społecznych. W 1949 ukończyła studia medyczne. Początkowo pracowała na stażu w Szpitalu Ubezpieczalni Społecznej w Krakowie, a potem jako asystent w Szpitalu dla Dzieci w Zabrzu. Pracując w Klinice Pediatrii Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu przeszła przez wszystkie stopnie kariery naukowej, kończąc ją w 1976 roku tytułem profesora zwyczajnego. W 1974 roku wykryła masowe zachorowania na przewlekłą ołowicę i wraz z zespołem przeprowadziła akcję leczniczą i zapobiegawczą. Przeprowadziła także pierwsze w Polsce badania dotyczące wpływu zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na zdrowie. Publikowała liczne artykuły, jak również recenzje rozpraw habilitacyjnych.

Byłe patronki zabrzańskich ulic:

• Auguste Viktoria Friederike Luise Feodora Jenny von Schleswig-Holstein-Sonderburg-Augustenburg (1858-1921, królowa Prus, cesarzowa niemiecka, żona Wilhelma II Hohenzollern) – Augustastrasse, obecnie. ul. E. Orzeszkowej;

• Borsig Anne Wilhelmine Caroline Amalie (1841-1919, żona przedsiębiorcy Alberta Borsiga, syna Augusta Borsiga, założyciela zakładów przemysłowych w Biskupicach), Annastrasse, obecnie ul. M. Rodziewiczówny;

• Borsig Luise Josephine (1809-1887, żona Augusta Borsiga, założyciela zakładów przemysłowych w Biskupicach, matka Alberta), Luisenstrasse, obecnie ul. B. Głowackiego;

• Cecylie Auguste Marie Mecklemburg-Schwwerin (1886-1954, księżna pruska, żona następcy tronu Wilhelma Hohenzollerna), ul. św. Cecylii, wcześniej Cäcilienstrasse;

• Jadwiga (1373 lub 74 -1399, królewna Andegaweńska, królowa Polski), obecnie ul. K. Żmudy, wcześniej ul. Królowej Jadwigi – Hedwigstrasse;

• Kossak-Szczucka Zofia (1889-1968, powieściopisarka), obecnie ul. E. Orzeszkowej, wcześniej Augustastrasse;

• Victoria Adelaide Mary Louise Saxe-Coburg-Gotha (1840-1901, księżniczka królewska, żona cesarza Fryderyka III Hohenzollerna), Victoriastrasse, obecne ulice Górnicza oraz ks. Pawła Pośpiecha;

• Luise Auguste Wilhelmine Amalie von Mecklenburg-Strelitz (1776-1810, królowa Prus, żona króla Fryderyka Wilhelma III Hohenzollerna), Luisenstrasse, obecnie ul. P. Skargi;

• Luksemburg Róża (1871-1919, ekonomistka, działaczka polityczna), obecnie ul. ks. A. Korczoka, poprzednio M. Gomółki – Winklerstrasse-Hermannstrasse;

• Szapiro Hanna Krystyna (Sawicka Hanka) (1917-1943, działaczka polskiego ruchu komunistycznego), obecnie ul. Cmentarna, wcześnie Friedhofstrasse;

• Wilczek Dorothea (żona Mathiasa von Wilczek, w latach 1769-1790 właściciela Zabrza), Dorotheenstrase, obecnie ul. 3 Maja.

W 1945 roku, wszystkie kobiety*, które w przeszłości uhonorowano nadaniem ulicom ich imienia, pozbawione zostały tego tytułu. Wiązało się to z faktem, iż były one przedstawicielkami monarchii pruskiej lub niemieckich elit przemysłowych. Kolejna zmiana nastąpiła w 1951 roku. Dotknęło to Zofię Kossak-Szczucką. Jej książki objęte zostały cenzurą i zostały wycofane z bibliotek. Pisarka przebywała wówczas na emigracji w Wielkiej Brytanii. W Zabrzu znakiem tej politycznej decyzji było pozbawienie jej – po sześciu latach od nadania – nazwy ulicy.

Po raz ostatni kobiety utraciły „swoje ulice” w Zabrzu w 1991 roku. Wówczas to na fali dekomunizacji, patronkami zabrzańskich ulic przestały być działaczki ruchu komunistycznego: Hanka Sawicka oraz Róża Luksemburg.

Aktualne patronki zabrzańskich dróg:

Postacie historyczne:

• Hager-Małecka Bożena (1921-2016, lekarka) – rondo im. prof. Bożeny Hager-Małeckiej;

• Kinga (1234-1292, królewna węgierska, księżna krakowska i sandomierska, żona księcia Bolesława V Wstydliwego), ul. Królowej Kingi, wcześniej Endersdorferstrasse – Scharnafka Weg – Bismarckstrasse;

• Konopnicka Maria (1842-1910, pisarka), ul. M. Konopnickiej, wcześniej Promenadenweg;

• Kosmowska Irena (1879-1945, działaczka niepodległościowa, ludowa i oświatowa), ul. I. Kosmowskiej, wcześniej Schulwegstrasse;

• Krzywoń Aniela (1925-1943, żołnierz 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki), ul. Anieli Krzywoń;

• Luise Auguste Wilhelmine Amalie von Mecklenburg-Strelitz (1776-1810, królowa Prus, żona króla Fryderyka Wilhelma III Hohenzollerna), ul. Królowej Luizy);

• Orzeszkowa Eliza (1841-1910, pisarka), ul. E. Orzeszkowej, poprzednio ul. Z. Kossak-Szczuckiej, wcześniej Augustastrasse;

• Ossowska Maria (1896-1974, socjolog), ul. M. Ossowskiej, wcześniej Steinbruchstrasse.

• Plater Emilia (1806-1831), hrabianka, uczestniczka powstania listopadowego, ul. E. Plater, wcześniej Am Hag-Niemeyer Weg;

• Płaskowicka Filipina (1847-1881, nauczycielka, działaczka socjalistyczna), ul. F. Płaskowickiej, wcześniej ul. Kościelna – Turnerweg – Kirchstrasse;

• Rodziewiczówna Maria (1864-1944, pisarka), ul. M. Rodziewiczówny, wcześniej Annastrasse;

• Skłodowska-Curie Maria (1867-1934, uczona, zajmująca się fizyką doświadczalną i chemią fizyczną), ul. M. Skłodowskiej-Curie, wcześniej Hilgerstrasse;

• Szczepaniakowa Józefa (1903-1943, działaczka polskiego ruchu kobiecego na Śląsku Opolskim), ul. S. Szczepaniakowej, (ulica nosi błędną nazwę Stefanii Szczepaniakowej) wcześniej Kurzestrasse;

• Żnińska Agata Joanna (Janina) (1871-1949, działaczka społeczna i plebiscytowa na Górnym Śląsku), ul. Joanny Żnińskiej. Na budynkach przy powyższej ulicy podana jest nazwa z błędnym napisem „ul. J. Żnieńskiej”, taki sam błąd występuje również na niektórych mapach. Wcześniej ulica nosiła nazwę Langemarckstrasse.

Patronkami zabrzańskich ulic były i są również kobiety anonimowe/symboliczne oraz święte:

• Anna (początkowo Annastrasse, następnie Bielitzerstrasse, obecnie ul. Ks. E. Szramka);

• Dorotka (ul. Dorotki);

• Karolinka (ul. Karolinki, wcześniej Querschlag – Kurzestrasse);

• Twardowska (ul. Twardowskiej, wcześniej Lissaerstrasse);

• św. Barbara (ul. Barbary, wcześniej Barbarastrasse);

• św. Małgorzata (ul. św. Małgorzaty, wcześniej Parallerstrasse);

• św. Teresa (ul. św. Teresy, wcześniej Hindenburgstrasse);

• Wanda (ul. Wandy, wcześniej ul. J. Kawalca – ul. Wandy – Königshütterstrasse).

* W ostatnich latach Luise Auguste Wilhelmine Amalie von Mecklenburg-Strelitz, królowa Prus po raz drugi została patronką ulicy w Zabrzu.

Na podstawie materiału Muzeum Miejskiego w Zabrzu.
Fot. Muzeum Miejskie w Zabrzu