Upamiętnienie wydarzeń Nocy Kryształowej w Zabrzu
12/11/2022 Wyłączono przez admin(…) Kiedy w Hindenburgu płonęła synagoga, byłem jeszcze dzieckiem. Paliła się rano, dwadzieścia minut przed ósmą. Jeszcze dziś pamiętam to dokładnie. Moja droga do szkoły prowadziła obok niewielkiej okrągłej budowli, z której emanowało coś tajemniczego, jeszcze bardziej niż z kościoła ewangelickiego. Bo w Hindenburgu wszystko było starannie rozdzielone: to co katolickie, ewangelickie i żydowskie. (…) – Werner Heiduczek, Śmierć nad morzem. Przeł. J. Zychowicz.
![](http://pokladykultury.eu/wp-content/uploads/2022/11/IMG_20221109_155906528-768x1024.jpg)
To fragment literackiego opisu Nocy Kryształowej w Zabrzu zawarty w powieści W. Heiduczka „Śmierć nad morzem”. Historycy podają nieco inne okoliczności tego wydarzenia – i to oni: Dariusz Walerjański i Piotr Hnatyszyn byli wraz z innymi mieszkańcami naszego miasta 9 listopada na miejscu zabrzańskiej synagogi, by upamiętnić wydarzenia z 9/10 listopada 1938 r. Wtedy w całej Rzeszy Niemieckiej i w Austrii, w nocy z 9 na 10 listopada doszło do pogromu Żydów. Niszczono domy, sklepy oraz podpalono większość synagog. Straż pożarna miała tylko czuwać, by ogień nie rozprzestrzeniał się na sąsiednie zabudowania.
![](http://pokladykultury.eu/wp-content/uploads/2022/11/IMG_20221109_175911658-1024x768.jpg)
Uroczystość prowadził Dariusz Walerjański, który przywitał zebranych, m.in. przedstawicieli władz miasta – panią wiceprezydent Katarzynę Dzióbę; przewodniczącą Rady Miasta panią Łucję Chrzęstek-Bar; zabrzańskich Radnych, przedstawicieli stowarzyszenia Zahor, przedstawicieli Studenckiego Koła Naukowego Historyków Uniwersytetu Śląskiego, dyrektora DPS nr 3 pana Zenona Cichego. Prosto z cmentarza żydowskiego na Zandce przybyła grupa młodzieży III LO wraz z opiekunem – M. Śliwą.
D. Walerjański przypomniał o wydarzeniach Nocy Kryształowej, mówił, że nie ma miejsc bez historii – dowodem tego jest skwer przy ulicy Brysza – dzisiaj zielony teren należący do Domu Pomocy Społecznej, a kiedyś plac przed zabrzańską synagogą – wtedy po niemieckiej stronie granicy. Na tej samej działce znajdowała się mykwa – łaźnia rytualna – dzisiaj DPS oraz szkoła wyznaniowa – po wojnie Wojskowa Komenda Uzupełnień, a obecnie siedziba wielu firm, gabinetów. Historię tych miejsc przywołuje kamienne upamiętnienie podobne do fragmentów muru, fundamentów, na którym umieszczono tablicę w trzech językach informującą o pierwotnym przeznaczeniu tego miejsca.
![noc](http://pokladykultury.eu/wp-content/uploads/2022/11/IMG_20221109_183427002-1024x768.jpg)
Prowadzący odczytał relację jednego z zabrzańskich Żydów, którzy zamknięci w pobliskiej szkole obserwowali niszczenie synagogi i esesmanów kopiących zwoje Tory, jakby były piłką.
Uroczystość uświetnił chór „Risonanza Continua” który, pod kierownictwem A. Lewandowskiego, wykonał najpierw Psalm 137 (nad rzekami Babilonu) – mówiący o tym, że nie wolno zapomnieć kim się jest, skąd się pochodzi: „Jeruzalem, jeśli zapomnę o Tobie – niech uschnie moja prawica, niech język mi przyschnie do gardła, gdybym miał o Tobie zapomnieć…”. Chór wykonał jeszcze dwie pieśni: „Szolem Alechem” i „Modlitwę o pokój” z muzyką gliwickiego kompozytora Norberta Blachy i ze słowami Mirosławy Hanusiewicz. Kiedyś utwór ten kończył kolejne edycje gliwickiego festiwalu „Cantate Deo” – dzisiaj nabrał nowych znaczeń: w kontekście trwającej wojny w Ukrainie oraz przypomnienia niechlubnych wydarzeń z 1938 roku w Niemczech.
Zaproszeni goście złożyli kwiaty, zapalili znicze oraz przemówili do zebranych – podkreślano ważność odpowiedzialności tych, którzy żyją i pamiętają. Należy przekazywać pamięć i wiedzę – również po to, byśmy nie musieli powtarzać złych i tragicznych doświadczeń.
Tekst i foto: Piotr Michna